Markthal Rotterdam (project van Mothership), fotografie: Ossip van Duivenbode
Dit artikel verscheen in Fanzine #4, deze lees je hier.
Stel je voor. Dames op leeftijd in een rolstoel, bovenop bushokjes getakeld, die naar passanten om hulp roepen om zo aandacht te vragen voor problemen rondom eenzaamheid. Een dobberend bos op oude zeeboeien in de haven van Rotterdam dat laat zien dat groen altijd kan. Een paviljoen dat bijna volledig is opgetrokken uit biologisch afbreekbaar materiaal zoals hennep en paddenstoelen om de urgentie van het gebruik van deze bouwmaterialen én hun schoonheid te laten zien. Een drijvend zonnepark in de stad dat toont dat energietransitie en duurzaamheid absoluut wél ‘in my back yard’ mag.
De breinen hierachter? Lucas De Man en Jeroen Everaert.
Met jullie projecten tackelen jullie maatschappelijke vraagstukken. Vinden jullie dat kunst die rol hoort te vervullen?
Everaert: “Zijn kunstenaars dan degenen die als laatste redmiddel dienen en een oplossing moeten verzinnen? Tja, juist niet zou ik zeggen. Wel hebben we vaak een ander point of view. Wij communiceren met kunst. Bij Mothership [de organisatie van Everaert, red.] zijn we op dit moment bijvoorbeeld betrokken bij de vormgeving van energietransitie. Ik denk dat wij onze knowhow kunnen inzetten om mensen minder de hakken in het zand te laten zetten. Nu gebeurt de vormgeving door ingenieurs en die kijken naar rendement – maar er zijn meer antennes nodig. Energietransitie is noodzakelijk, maar roept vaak protesten op van omwonenden. ‘Not in my back yard’. Als conceptontwikkelaar willen wij dat omdraaien naar ‘yes please in my back yard’! Een zonnepark maar dan mooi is niet alleen haalbaar maar ook belangrijk.”
“‘Not in my back yard’ omdraaien naar ‘yes please in my back yard’.”
Jeroen Everaert
De Man: “Het gaat om verhaal en verbeelding. En dat is precies wat een kunstenaar brengt. Een kunstenaar zonder publiek kan niets. Wij verkopen niets. Wij promoten niets. Wij zoeken naar antwoorden en geven die vorm. Ik neem mezelf niet zo serieus, maar mijn vak wel. Bij veel collega’s is dat andersom. Als kunstenaar geef je vorm aan een zoektocht. We proberen verschillende stemmen te laten horen en antwoorden te krijgen. Dingen mooier laten worden is er één van, maar er zijn meer uitkomsten. Het is belangrijk om vragen te stellen en na te denken. De ethische dialoog in beeld te brengen. Anders blijf je gewoon lullen en dat is geen kunst. Met kunst geef je het een abstractieniveau dat iedereen bereikt.”
Everaert: “Het is inderdaad een vak. Je hebt bij een opdracht vaak met gigantische verschillen in inzicht te maken. Niet alleen over visie en uitvoering, maar ook over efficiency, noodzakelijkheid en het kostenplaatje. Met Mothership proberen we aan beide partijen, de kunstenaar én de opdrachtgever, recht te doen. We nemen het vak serieus.”
De Man: “Daarin verschillen onze werelden enigszins. Met Stichting Nieuwe Helden werken we minder voor opdrachtgevers en starten we meestal zelf projecten op. Vervolgens moeten we de boer op en vragen: doe je mee? We gaan op zoek naar medecreatieven en opdrachtgevers. Mensen met soft skills. Creatieven die zichzelf goed durven te bevragen, dingen niet zomaar doen. Onafhankelijkheid en vrij denken is een schaars goed geworden. De wereld is heel erg gericht op efficiency, geld verdienen. Dat geeft ook vrijheid natuurlijk. Maar vrij denken blijft de kern.”
Is het (een gelukkig) toeval als er maatschappelijke kwesties worden bevraagd, of moet de kunstenaar dat als uitgangspunt nemen?
De Man: “Ja. Als kunstenaar moet je een boodschap hebben en daar gevolg aan geven.”
“Kunst waarvoor je niet gestudeerd hoeft te hebben,
maar die met het hart te begrijpen is.”
Jeroen Everaert
Everaert: “Precies. Daarom moet kunst ook communiceren. Wij proberen het verhaal te vertellen vanuit een project. Mijn missie is een grote groep mensen enthousiast krijgen voor kunst. De openbare ruimte is daarvoor enorm geschikt, maar daar is het publiek natuurlijk ook ontzettend divers. Onze kunst moet toegankelijk en begrijpelijk zijn. De meeste mensen kopen niet makkelijk een kaartje voor een museum. Dus brengen we de berg naar Mohammed en maken we kunst waarvoor je niet gestudeerd hoeft te hebben, maar die met het hart te begrijpen is. Ik kom zelf uit een arbeidersgezin en wil een brug slaan tussen alle verschillende werelden. Je verhaal is daarbij dus heel belangrijk. Als ik werk met studenten van de academie, dan druk ik hen altijd op het hart dat hun uitgangspunt niet kunst maken moet zijn, maar het vinden van je eigen stem.”
De Man: “Juist, als kunstenaar moet je gehoor geven aan de noodzaak diep binnenin jezelf en die serieus nemen en goed uitvoeren. Ik was een jaar of vijftien toen ik besloot te gaan luisteren naar dat ding in mij en creator te worden. Ik ging studeren aan de Hogeschool voor de Kunsten en deed de regieopleiding. De helft van de docenten was verschrikkelijk, de directeur zat aan de meisjes, maar de andere helft was inspirerend en maakte voor mij het verschil. Picasso zei: ‘Creëer de omstandigheid waarin jij jezelf kan zijn.’ En dat is precies waar het om draait.”
Everaert: “Je wilt aan het einde van je leven toch blij zijn met de keuzes die je gemaakt hebt?”
De Man: “Precies. De helft van de mensen is niet gelukkig met het werk dat ze doen. Je moet iets dieperliggends raken. De mens is geboren en gaat dood en is daartussenin op zoek. Daar is kunst voor nodig. Of het nu gaat om zingeving, energietransitie of economie: het zijn allemaal verhalen.”
Everaert: “Het maakt niet uit wat je doet, als je het maar vol overgave doet. Ik was altijd aan het bouwen en wilde naar de kunstacademie. Mijn vader vond het beter dat ik ging werken en ik luisterde naar hem. Maar wat kon ik? Niet veel, maar wel goed lullen. Dus ging ik ladders en trappen verkopen. Net zolang tot ik daarin de top had bereikt en me afvroeg: moet ik dit nog 35 jaar doen? Toen heb ik alsnog heel bewust de kunstacademie gedaan in de avonduren en ben ik kunstenaar geworden. Maar de eenzaamheid die daarbij hoorde, daar kon ik niet mee omgaan. Ik vond het vreselijk. Uiteindelijk ben ik met Mothership begonnen en daarin zit alles wat mij drijft: liefde voor de kunst, mijn missie om kunst onder de mensen te brengen en het bemiddelen tussen opdrachtgever en kunstenaar. Ik doe nu wat ik het liefste doe.”
“Mijn missie is om kunst onder de mensen te brengen.”
Jeroen Everaert
De Man: “Je bent JEROEN geworden. Als mensen vragen wie ik ben en wat ik doe, dan denk ik: wat wil je eigenlijk horen? Ik ben Lucas. Het gaat niet om telkens meer geld verdienen, ik heb simpelweg de noodzaak om bepaalde dingen te doen. Het gaat om de zoektocht naar je eigen rol in dit leven, in deze samenleving. Dus wat Jeroen deed, vanuit een toppositie naar iets onzekers, dat is stap 1 wat mij betreft: de noodzaak vinden in jezelf en daarvoor durven te gaan. Stap 2 is je afvragen: wat is mijn verhaal? Op onze website heb je een pagina ‘About us’. Elk jaar pas ik zelf die tekst aan. Wat is de essentie? Waarom doen we wat we doen? En dat verhaal evolueert. Ik snap elk jaar beter waar ik heen wil. Stap 3 is je afvragen aan wie je het verhaal wilt vertellen, en dat dan goed doen. Impactmeting is belangrijk: je moet checken of je verhaal landt.”
Everaert: “Het is vallen en opstaan. Van wat niet goed ging of niet is doorgegaan leer je het meest.”
De Man: “En heb jij nu gevonden wat je zoekt?”
Everaert: “Nee, we zijn continu in transitie. Ons werk gaat verder dan alleen kunst op een sokkel. Eén op de tien projecten is een eigen, zelf geïnitieerd project. De andere negen komen van opdrachtgevers.”
De Man: “We stelden al eerder vast hè, dat dat het grootste verschil is tussen ons dat wij onze meeste en grootste projecten zelf hebben opgestart. Toen ik me afvroeg in welke richting ik het moest gaan zoeken, vond ik dat lastig. De theaterwereld is óf het geijkte, óf het is zo experimenteel dat er niemand komt. Een van mijn docenten zei toen de wijze woorden: ‘daar moet je professioneel schijt aan hebben’. Het oudste beroep ter wereld is niet prostituee, dat is kunstenaar. Want als prostituee moet je kunnen acteren. Kunst zit in zoveel. En het zoeken is van alle tijden. Neem iets prozaïsch als beton. Is beton slecht? Ja. Wàs beton slecht? Nee. Alleen zijn er nieuwe inzichten, we bevragen de wereld om ons heen constant. De kunstenaar geeft uiting aan die vragen en vult de zoektocht in. Het leven gaat altijd tegen de mens zeggen: je bent niet in controle (je lief gaat weg, er komt een pandemie, noem maar op). Je afvragen wat waardevol is, dat doen filosofen en kunstenaars. Teruggrijpend naar dat zonnepark van in het begin: Jeroen zoekt naar een oplossing en naar waarde. Dat is een van de belangrijkste taken van de kunstenaar.”
Everaert: “Ja, je vraagt en luistert. Als je mensen serieus neemt, dan krijg je interactie. En dan kun je perspectief toevoegen.”
De Man: “En ook dat verandert. Iemand die goed is in zijn vak, luistert naar zichzelf en voegt waarde toe.”
“Mijn antwoord? Heb professioneel schijt.”
Lucas De Man
Kan en mag kunst vrijblijvend zijn of moet het een doel hebben? En in het verlengde daarvan: hoe ga je om met een ‘fout’ doel of ‘foute’ boodschap – en wie bepaalt dat?
Everaert: “Dat is heel persoonlijk, goed en fout. Maar je moet het altijd in de juiste context zien, bijvoorbeeld in de tijd. Sociale media maken het ‘bashen’ van mensen of hun werk wel makkelijker.”
De Man: “Mijn antwoord? Heb professioneel schijt. Een kunstenaar moet maken wat hij wil maken. Wat belangrijk is, is de dialoog erna. Stel dat er ophef ontstaat. Dan is de vraag: is het een goed kunstwerk geweest? Zo ja: super! Was het zo bedoeld? Zo nee: perfect, want het heeft een flink debat en een dialoog opgeleverd. Dus wat mij betreft moet een kunstenaar zich nooit inhouden. Zou ik een beeld van Piet Hein maken op drie plaatsen in de stad als ik die noodzaak voel? Ja hoor, absoluut. Maar je moet die noodzaak uitleggen. Door sociale media wordt het intenser. Ons beroep is wat mij betreft heel helder: alles wat er gebeurt in de maatschappij, daar moeten wij op reflecteren met onze kunst.”
Everaert: “Eens!”
De Man: “De huidige moraal, de nieuwe preutsheid, het ‘woke’ zijn: dat is wat mij betreft prima voor een kunstenaar. Daar ben je per definitie gevoelig voor. Moet je daar tegenaan schoppen? Yes please! Tegen kunststudenten zeg ik altijd: je verhaal vertellen is wat je het meest zult doen. Mijn persoonlijke doel is impact maken. Dat is mijn drive, de essentie van mijn vak en mijn leven. Dat is moeilijker geworden, er is meer tegenwind, maar die gaat ook sneller liggen.”
Everaert: “Gevoelige kwesties kunnen lastig zijn als je met opdrachtgevers te maken hebt. Maar weet je: nee heb je. Het gaat erom dat je ze meeneemt naar een ja, dat je ze het verhaal vertelt. Je moet incasseren en pareren om ten slotte te kunnen creëren. Dat zijn soms waanzinnig lange trajecten.”
De Man: “Het goede nieuws is dat je, vanaf dat je het verhaal bent gaan vertellen, al impact aan het maken bent. Het zaadje is geplant.”
Wat zijn voor jullie belangrijke maatschappelijke kwesties waar kunst een grote rol in zou kunnen spelen?
Everaert: “Vergroening van de stad, klimaatadaptatie, innovatie, gezondheid en bewustwording van hoe belangrijk groen is bij kinderen en volwassenen. Precies wat we met het Dobberend Bos doen. Het is de komende jaren op de Floriade te zien. Het is gebaseerd op het kunstwerk In search of habitus van Jorge Bakker en dreef vijf jaar in de Rijnhaven in Rotterdam. Het was en is wereldwijd in het nieuws. Zo groot kan je impact met kunst dus zijn.”
De Man: “Ik heb precies dezelfde ervaring met het Growing pavilion tijdens de Dutch Design Week. Dat leverde aandacht van de hele wereld op. De impact konden we letterlijk zien. Iedereen die we van tevoren aangezocht hadden voor participatie en nee had gezegd, stond in de rij na de DDW om te vragen of ze mochten meedoen. Ik heb er vier lezingen over gegeven en de stroom aan aanvragen stopte niet. Ook hier gaat het weer om een verhaal. Het grotere verhaal zelfs: een andere manier van landbouw, meer groen in de stad. Het is nu ook onderdeel van de komende Floriades: als concept van een huis waarvan je kunt oogsten. Een ode aan de kracht en schoonheid van bio-based materialen. Maar je moet de burgers meenemen en constant het verhaal vormgeven.”
Heeft kunst altijd al als vehikel gewerkt om de wereld vooruit te helpen?
De Man: “Tja, je geeft woorden aan vage ideeën en wensen die mensen hebben. Leonardo Da Vinci deed dat ook. De kunstenaar en de techniek: bevragen en zoeken. Anders denken en daar gevolg aan geven.”
“Er is verschil tussen impact maken en de wereld verbeteren.”
Lucas De Man
Wat zijn de volgende stippen op jullie horizon?
De Man: “Ik ben bezig met een project over kinderarmoede. Geen idee hoe dat gaat lopen, maar je komt zover als je komt. Het moment dat je niet gelooft dat je impact kunt hebben, ben je cynisch geworden. Want weet je, je verhaal komt altijd bij minstens één iemand terecht. Mijn missie is dan al geslaagd. En vergeet niet: er is verschil tussen impact maken en de wereld verbeteren. Het een heb je meer in de hand dan het ander.”
Everaert: “Wat ons betreft: ik wil graag nog vaker eigen projecten ontwikkelen. Dan doen we er maar iets langer over. Verder gaan we onze knowhow nog meer inzetten, bijvoorbeeld om minder hakken in het zand te krijgen voor energietransitie. In maatschappelijk lastigere tijden is het vaak het drukst bij ons.”
“Kunstenaars zijn er om de schoonheid van
het twijfelen en zoeken vorm te geven.”
Lucas De Man
De Man: “Het is dus opnieuw de consequentie volgen van wat je aan het doen bent. Je moet zelf altijd open blijven staan voor wat er op je afkomt en de risico’s nemen die daarbij horen. Als je een goed verhaal hebt en je gaat er professioneel voor, dan kom je een heel eind. Ik geloof dat je met kunst altijd impact maakt. Maar je hebt geen controle over je impact. Net zo min als over een pandemie of de economie. In tijden van angst heb je veel meer de behoefte om controle te hebben. Wij kunstenaars zijn er om de schoonheid van het twijfelen en zoeken vorm te geven. Zoek in die twijfel. Het delen van die zoektocht en verhalen is belangrijk, daar heeft de kunst een belangrijke rol in te spelen.”
Everaert: “Dat is heel waar. Wij zijn vrij en onafhankelijk. Zet ons, kunstenaars, aan tafel en laat ons meezoeken en -denken.”
De Man: “Oók in de kunstwereld zelf. We zitten overal mee aan tafel, behalve in ons eigen kunstwereldje. Het bevragen van structuren is belangrijk. Ook in ons eigen vak! Dat kan mensen die leeggetrokken zijn energie geven.”
Nog een laatste belangrijke vraag of tip aan elkaar..?
Everaert: “Lucas, blijf spelen, blijf kind en blijf je verwonderen.”
De Man: “Afgesproken. Vergroot jij dan die 10% en maak nog meer eigen projecten!”
Dit artikel verscheen in Fanzine #4, deze lees je hier.
Tekst: De Caluwé Tekst
