De boer is het beu: te hoge kosten, te lage prijzen, te weinig waardering en telkens weer nieuwe regels. De theaterproductie Iets met boeren van Bureau Pees laat zien dat de landbouwcrisis ook een identiteitscrisis is. Voor de nieuwe reeks voorstellingen zijn ZLTO en HAS green academy cofinanciers. Hoe het als creatief is om in opdracht te werken? “Je moet je de vraag van de ander eigen zien te maken én je grenzen aangeven,” aldus artistiek en zakelijk leider Peter Dictus. 

Beeld door Rob ten Broek

De theatervoorstelling Iets met boeren volgt een boerenechtpaar in Brabant. De 55-plussers hoopten het te kunnen uitzingen tot aan hun pensioen, maar de steeds strengere overheidsmaatregelen en de torenhoge investeringen doen hen de das om. Opvolging is er niet – hun kinderen zien niets in overname – en voor de zoveelste keer het bedrijf veranderen is geen optie. Met de voorstelling weet Bureau Pees, productiehuis voor sociaal-artistiek theater,> in één gezin het conflict van de agrarische sector te vangen. Al in de eerste tien minuten ontvouwt zich een herkenbaar drama. “Het publiek wordt onmiddellijk bij de strot gepakt,” zegt Dictus.

‘Knap dat opdrachtgevers zich begeven in een volslagen onbekende wereld’  – Peter Dictus, Bureau Pees

Polarisatie bestrijden
Doel van de productie is bezoekers met elkaar aan de praat krijgen en zo de polarisatie in het landbouwdebat bestrijden. Het stuk wordt op meerdere boerderijen in Brabant uitgevoerd met professionele acteurs en boeren en inwoners uit de dorpen. “Het is misschien niet eens onze mooiste voorstelling, maar wel een heel effectieve,” aldus Dictus. “Na een van de voorstellingen sprak ik een actievoerder van Extinction Rebellion. Met tranen in haar ogen vertelde ze dat ze zich kapot schaamde. Ze beschouwde boeren altijd als de grote vijand, maar zag nu in dat er een menselijk verhaal achter schuilgaat.”

Boeren en burgers
Bureau Pees ontwikkelde het format in 2019 voor FoodUp Brabant, toen nog onderdeel van het provinciale programma Landbouw en Voedsel. De opdracht was om boeren en burgers dichter bij elkaar te brengen. Er was budget en de gemeenten Sint Anthonis en Reusel-De Mierden wilden meewerken. Samen ontwikkelden de partijen een pilot om die vervolgens groter uit te rollen. “Het werken in opdracht is me niet vreemd,” vertelt Dictus.      “Als producent loop ik altijd op de troepen vooruit. Ik zorg ervoor dat de makers zo min mogelijk last hebben van eindeloze overleggen en voorbereidende gesprekken. Dat ik tig vergaderingen heb gehad met ambtenaren en wethouders is voor hen niet relevant. Het is lastig dat het proces soms zo stroperig verloopt, maar het is zoals het werkt. Het is al knap dat opdrachtgevers uit hun comfortzone stappen en zich begeven in een volslagen onbekende wereld met onmeetbare uitkomsten.” Of de opdrachtgever inhoudelijk iets in te brengen heeft? “Nee,” is het stellige antwoord. “Dat is geen optie. Het is en blijft onze voorstelling.”

Theater dat klopt
Onlangs kreeg de theaterproductie als ‘Matching impactproject’ – een project dat bijdraagt aan het bespreekbaar maken van maatschappelijke vraagstukken met inzet van kunst en cultuur – een financiële injectie vanuit Brabant C. De ZLTO (Zuidelijke Land- en Tuinbouworganisatie) trad op als subsidieaanvrager en is net als HAS cofinancier van de nieuwe reeks voorstellingen. Mark de Jong, specialist public relations bij ZLTO, is laaiend enthousiast over Iets met boeren. “De storyline, de interactie, het feit dat het ter plaatse wordt gespeeld met lokale mensen: dit is next level theater op locatie en klopt aan alle kanten.”

‘Zeker op locatie werkt theater als een schroevendraaier tussen boer en burger’ Mark de Jong, ZLTO

In het hart
De land- en tuinbouworganisatie zet vaker theaterproducties in om boerenproblematiek voor het voetlicht te brengen. “Het is een duur medium, maar het raakt wel direct in het hart,” zegt De Jong. “Zeker op locatie werkt theater voor ons als een schroevendraaier tussen boer en burger. We boren er weer een andere doelgroep mee aan dan de mensen die in de boerderijwinkels komen. En het delen van dilemma’s helpt om de ambivalentie bij consumenten te doorbreken. De boer mag geen megastal, maar jij eet wel kiloknallers. Door dit soort knelpunten op een theatrale manier te brengen, breng je iets teweeg. Je moet, zeg maar, voor je ballen worden geschopt, anders gebeurt er niks.”

Beetje boerenmoe
Peter Dictus denkt dat ZLTO met de theaterproductie een cadeau heeft gekregen. “De organisatie krijgt een kant-en-klaar bewezen product in handen, dat inzicht verschaft in de positie van veel boeren. Het publiek is namelijk een beetje boerenmoe, als je het mij vraagt. Met de gewelddadige protesten is er veel krediet verspeeld. Onze voorstelling kan eraan bijdragen dat boeren en niet-boeren weer wat dichter bij elkaar komen. Wat we proberen is mensen ontvreemden van hun eigen gelijk. We hopen dat ze na het zien van de voorstelling een beetje van hun stuk zijn gebracht.”

Beeld door Rob ten Broek 

Heel bewerkelijk
Vanuit diverse kanten is ZLTO al benaderd om de voorstelling bij te wonen. Collega’s uit Friesland, het agrinetwerk van het CDA; ze staan te popelen om Iets met boeren mee te maken. “We hebben ook het hoofdbestuur van de Boerenbond in Vlaanderen uitgenodigd, daar speelt dezelfde problematiek als hier,” aldus De Jong. Het grote voordeel van de theaterproductie is volgens hem ook meteen een nadeel: de voorstelling is heel bewerkelijk en bereikt een relatief klein publiek. “Ik zou willen dat zeventien miljoen Nederlanders de voorstelling kunnen zien. In de vorm van een film zouden we met dit verhaal een groot publiek kunnen bereiken, maar film is weer te koud. Je wilt dit zelf kunnen ervaren. Ik weet nog niet hoe, maar we gaan er iets op vinden.”

Beleving
Ook HAS green academy ziet in de theatervoorstelling een enorme potentie. Liz Chermin, lid van het college van bestuur, zag het stuk en stelde voor om het in huis te halen. Dat gaat gebeuren: er worden onder medewerkers, docenten en studenten zo’n twintig spelers geworven, die samen met professionele spelers aan de slag gaan. Tijdens het Hemelvaartsweekend in mei staan ze dan twee keer per dag op de planken. Die spreekwoordelijke      planken liggen bij voorkeur in het boerenbedrijf van een van de docenten, zegt Nicole Toebast, manager Marketing en Communicatie. “Het gaat om de beleving. De voorstelling heeft de meeste impact als het stuk tussen de hooibalen wordt opgevoerd.”

‘Het niet-bespreekbare wordt bespreekbaar’ Nicole Toebast, HAS green academy

Pijnpunten
Volgens Toebast is Iets met boeren precies wat de hogeschool nodig heeft om een brede dialoog op te starten over agro, food en leefomgeving. Binnen het palet aan opleidingen zijn de denkbeelden en perspectieven namelijk niet altijd dezelfde. Als voorbeeld noemt Toebast de stikstofproblematiek. “Hoe ga je daarmee om? In plaats van een richting te kiezen willen we met elkaar de verschillende perspectieven en invalshoeken verkennen. De theaterproductie maakt de pijnpunten van de huidige landbouw tastbaar en is een fantastische manier om het gesprek aan te gaan. Het gaat om een bloedserieus thema, maar de kakofonie aan meningen wordt op een luchtige manier neergezet en daardoor wordt het niet-bespreekbare bespreekbaar.”

Dialoog aanzwengelen
Dat is ook precies wat kunstenaars kunnen betekenen voor de grote maatschappelijke opgaven: de problematiek zichtbaar maken en de dialoog aanzwengelen. Toebast: “Je hoeft het niet met elkaar eens te zijn, maar openstaan voor andere opvattingen is cruciaal, zeker ook in de groene sector. Die competentie willen we onze studenten echt bij brengen. Daarom moet de dialoog als rode draad door ons onderwijs heen gaan lopen.”

Haal kunstenaars in huis
Net als Mark de Jong van ZLTO vindt ze het zonde dat de voorstelling maar een beperkt publiek bereikt. Het stuk opnemen zodat meer studenten en docenten het kunnen zien, is een optie. “We zijn ook aan het bekijken hoe we dialogen zichtbaar kunnen maken in de school. Samen met studenten en docenten gaan we de HAS Huiskamer inrichten: een inspirerende plek die de ontmoeting faciliteert en uitnodigt tot een goed gesprek.” Wat Toebast andere onderwijsinstellingen en organisaties wil meegeven? “Haal kunstenaars in huis en laat je verrassen door wat ze voor je kunnen betekenen. Het verrijkt je eigen denkbeeld enorm en ze kunnen je echt iets verder brengen.”

Dit artikel verscheen in Fanzine #6 lees het hele magazine hier: https://www.brabantc.nl/wp-content/uploads/2022/12/Fanzine6-Brabant-C.pdf

Tekst door Brigitte de Swart
https://www.brigittedeswart.nl