De wereld in transitie vraagt om een andere manier van denken en doen. De wereld van de kunsten kan daarin als hefboom fungeren. Steeds vaker betrekken bedrijven en organisaties kunstenaars en designers bij urgente maatschappelijke uitdagingen. Fanzine sprak met Rabobank en Building Balance over de meerwaarde van creatieven op en over de werkvloer. 

Rabobank Nederland haalt kunstenaars letterlijk in huis. In het Rabo Art Lab ontmoeten zij als artists in residence medewerkers en klanten, en reflecteren ze samen op de grote uitdagingen van deze tijd. “Creativiteit is voor ons geen franje of ornament. Het is voor ons van onschatbare waarde bij het zoeken naar nieuwe manieren van ondernemen en samenwerken,” zegt Verily Klaassen, Hoofd Kunstzaken bij Rabobank, en als lid van de Raad van Toezicht ook verbonden aan Brabant C. Kunst als kennisbron dus.

‘Kunstenaars kunnen werelden openen’

Vrije ruimte
Rabobank heeft net als andere banken een eigen kunstcollectie. Het bedrijf is ook sponsor van verschillende cultuurinitiatieven en -prijzen. Waar de bank volgens Klaassen redelijk uniek in is, is het Art Lab: een spreekwoordelijke werkplaats waar kunstenaars worden uitgenodigd om met de medewerkers te broeden op grote vraagstukken. “De energietransitie, voedseltransitie, inclusiviteit: er komen in deze veranderende tijd zo veel vragen op ons af. Ons doel in de samenwerking is niet zozeer antwoorden vinden, maar betere vragen leren stellen. Kunstenaars krijgen in het Art Lab de ruimte en vrijheid om kritisch te zijn op wat ze hier tegenkomen.” Daar is van beide kanten nieuwsgierigheid en kwetsbaarheid voor nodig, zegt Klaassen. “Je gaat met elkaar het avontuur aan, en dat kan alleen als je ervan overtuigd bent dat je het allebei nog even niet weet. Het is geven en nemen van beide kanten.”

Geldsysteem
Vijf jaar geleden begon Lucas de Man met zijn stichting Nieuwe Helden als eerste artist in residence op het hoofdkantoor in Utrecht. De vraag aan hem was: hoe weerspiegelen de ontwikkelingen in de samenleving zich in de bank en wat zou de toekomst van een bedrijfscollectie kunnen zijn in deze veranderende wereld? Die vraag leidde tot een podcast, een performance en een kerstkunstshow. Na hem kwamen kunstenaars als Isil Vos, Arne Hendriks, Daan Roosegaarde en dit jaar Carlijn Kingma en Koert van Mensvoort. Die laatste twee buigen zich over het geldsysteem: Kingma met haar tekening en tentoonstelling Het waterwerk van ons geld, Van Mensvoort met zijn ecocoin, de eerste munteenheid die duurzaamheid meetelt als economische waarde. Klaassen: “Beiden doen met hun project een appel op ons als bank en als mens: het geldsysteem gaat om afspraken, als de stroom stagneert kunnen we dus ook andere afspraken maken.”

‘Creatieven gedijen goed op ambiguïteit’

Het ongemakkelijke

De meerwaarde van het samenwerken met kunstenaars gaat volgens haar om meer dan inspiratie alleen. “Kunstenaars kunnen werelden openen. Omdat ze goed tot de kern kunnen komen, zijn ze in staat om tegengestelde ideeën samen te brengen. Dat zie ik terug in het Art Lab, en ook dat creatieven goed gedijen op ambiguïteit. Mensen in een efficiënte omgeving als een bank kunnen daar wat minder makkelijk mee omgaan. Maar juist het tegengeluid, het ongemakkelijke, het schurende, het non-conformistische hebben we nodig om ons beter te verhouden tot de tijd waarin we leven. Om de vraagstukken anders op te kunnen lossen dan we altijd deden.”

Proeftuin voor bouwmaterialen
Voor Stichting Building Balance heeft de betrokkenheid van kunstenaars vooral een grote communicatieve en participatieve waarde. In het gelijknamige programma, ondersteund door de ministeries van Landbouw en Binnenlandse Zaken en een aantal provincies, wordt de keten van biobased bouwmaterialen ontwikkeld. “Van land naar pand,” vat kwartiermaker Jan Willem van de Groep samen. “In de Brabantse Peel ligt een grote stikstofopgave die voor de boeren daar bedreigend is. Er liggen ook kansen voor nieuwe verdienmodellen. Een proeftuin om gewassen te telen waarmee bouwmaterialen gemaakt kunnen worden is er zo een.” Innovatiehuis De Peel heeft al een begin gemaakt. Om de dialoog tussen de stakeholders te verrijken is Biobased Creations betrokken, een initiatief van Lucas De Man en Pascal Leboucq, die als creatieven het gesprek aangaan en vervolgens de mogelijkheden verbeelden.

Boeren versus bouwers
Dat gebeurt vanuit het project Possible Landscapes, waarvoor Stichting Building Balance financiering vanuit de Matching Impact Regeling ontving van Brabant C, en waarvan de Rabobank ook partner is. Het doel: de transitie naar een duurzame agrarische sector met mogelijke nieuwe verdienmodellen koppelen aan de noodzaak om de CO2-footprint van de bouw fors te verlagen. “Aan de ene kant hebben we de agrariërs die met minder vee moeten gaan boeren en daarvoor in de plaats wellicht iets met vezelteelt kunnen gaan doen,” licht Van de Groep toe. “Aan de andere kant hebben we de bouwers die vaak nog werken met de traditionele, CO2-intensieve materialen als beton, steenwol en baksteen, voor wie biobased materialen een uitkomst kunnen zijn. Door de twee sectoren aan elkaar te koppelen, ontstaat een grote win-winsituatie, zeker als de boer geld gaat verdienen aan koolstofopslag in gebouwen.”

Wat volgens de kwartiermaker in de keten nog ontbreekt, is de industrie die van de vezels producten kan maken. “Daarvoor moet het vraag- en aanbodspel worden gespeeld, en dat is de rol die wij oppakken. Ondertussen proberen we ook de juiste condities te creëren – wet- en regelgeving, financieringsmodellen, koolstofcertificaten – waardoor het voor zowel de boer als de bouwsector aantrekkelijk wordt om ermee aan de slag te gaan.”

‘Door de sectoren aan elkaar te koppelen ontstaat een grote win-winsituatie’

Installaties en storytelling
Met Brabant als startpunt komen er verspreid over het land dertien ketenprojecten; die moeten binnen vier jaar opschalen naar duizend hectare of meer. Tijdens Dutch Design Week 2022 werd als eerste casus de Brabantse Peel uitgewerkt. Lucas De Man en Pascal Leboucq gaan de toekomstige landschappen verbeelden in de vorm van installaties in combinatie met storytelling. Eerder deden ze dat met The Exploded View, gericht op de bouw. Hierbij ging het om een installatie van een modelwoning van circulaire en biobased materialen en methoden. Een project met een enorme impact, weet Van de Groep. “Possible Landscapes zit nog in de ideefase, maar met twee maatschappelijk gedreven creatieve breinen heb ik er alle vertrouwen in. Het concept past zo naadloos bij ons verhaal, dat we het programma Building Balance er alleen maar krachtiger mee kunnen maken.”

Angel eruit
Wat Van de Groep als grote meerwaarde ziet van de inbreng van kunstenaars is dat zij in staat zijn om de angel uit de huidige discussie te halen. “In die discussie gaat het soms hard tegen hard. Er zit bij boeren veel argwaan en angst, ook als wij langskomen met, naar ons idee, goede alternatieven. Daardoor komen mensen snel in de weerstand. Door op een wat onbevangen manier de dialoog aan te gaan en de consequenties voor de toekomst te verbeelden in een installatie, kunnen we inzicht bieden in wat we voor ogen hebben.”

Tekst door Brigitte de Swart 
https://www.brigittedeswart.nl
Dit artikel verscheen in Fanzine #6, lees het hele magazine hier: https://www.brabantc.nl/wp-content/uploads/2022/12/Fanzine6-Brabant-C.pdf